ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі Архив, құжаттама және кітап ісі комитетіне қарасты Қолжазбалар және сирек кітаптар ұлттық орталығының мамандары Франциядан табылған Қасым ханның әйелі Айша ханымның қолжазба көшірмесін басып шығарды.

Қолжазба — түркі тіліндегі (қыпшақ диалектісі) мұсылман теологиясы бойынша жазылған. Ғалымдар белгілі шығыстанушы В.П.Юдиннің XVI ғасырдың басындағы «Таварих гузида Нусрат нама» қолжазбасын көне қазақ тілінде жазылған деп сипаттағанына сүйене отырып, бұл жазбаны да аталған туындыға жақын деп тұжырымдайды.

«Қолжазба жеті тараудан тұрады. Әрбір бөлім исламның қасиетті кейіпкерлеріне қатысты бір немесе бірнеше хикаялармен толықтырылған. Бұл еңбек XV ғ. соңында өзбек-қазақ сұлтаны Қасым Жаһангирге (Қасым хан) үйленген Тимуридтердің билеушісі Сұлтан Хусейн Мырзаның қызы Айша сұлтан ханым-бегімге арналған. Қолжазба – Айша сұлтан ханым-бегімнің жеке кітапханасында сақталған. Кітап Шайбанидтер Мауереннахрға келгеннен кейін Орта Азиядан қашқан Тимуридтер арқылы Үндістанға жеткен. Қолжазбаны XIX ғасырда Францияның Ұлттық кітапханасы сатып алған. Қасым сұлтан мен Хусейн Байқара арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас белгісі және Қасым сұлтан мен Айша Бегімнің (Хусейн Байқараның қызы) үйленуінің болжамды күнін Хондемирдің «Хабибу Сияр» кітабынан байқауға болады», — деді Архив, құжаттама және кітап ісі комитетінің төрағасы Қуат Бораш.

Кітапты түптеу жұмыстары 2 аптаға созылған. Көшірменің жекелеген беттері біріктіріліп, бүтін блокпен мақта жібін қолдану арқылы тігілді. Сондай-ақ мұқабасына арнайы батист матасы қапталып, картон қағазы мен қанық жасыл түсті табиғи былғары қолданылды.

Қолжазбаның түпнұсқасы Париж Ұлттық кітапханасында сақталған. Қолжазба шамамен 1501-1515 жылдары жазылған. Тарихи мұраның басы мен соңы болмауы себепті толық нұсқасы сақталмаған.

****

ОПУБЛИКОВАНА РУКОПИСЬ ЖЕНЫ КАСЫМ-ХАНА

Специалисты Национального центра рукописей и редких книг при Комитете архивов, документации и книжного дела Министерства культуры и информации РК напечатали копию, найденной во Франции рукописи жены Касым-хана Айши.

Рукопись написана по мусульманской теологии на тюркском языке (кыпчакский диалект). Ученые, основываясь на том, что известный советский востоковед В. П. Юдин описал рукопись «Таварих гузида Нусрат нама» начала XVI века как написанную на древне-казахском языке, делают вывод, что этот труд также близок к упомянутому произведению.

«Рукопись состоит из семи глав. Каждая часть дополнена одной или несколькими историями, посвященными священным персонажам ислама. Этот труд посвящен Айше султан ханым-бегим – дочери правителя Тимуридов Султана Хусейна Мирзы, которая в конце XV века вышла замуж за узбекско-казахского султана Касыма Жахангира (Касым хан). Рукопись хранилась в личной библиотеке Айши султан ханым-бегим. Книга дошла до Индии через Тимуридов, бежавших из Центральной Азии после прибытия Шайбанидов в Мавераннахр. Рукопись была приобретена в XIX веке Национальной библиотекой Франции. Знак дипломатических отношений между Касым султаном и Хусейном Байкара, а также предполагаемую дата свадьбы Касым султана и Айши Бегим (дочери Хусейна Байкара) можно увидеть в книге Хондемира «Хабибу Сияр», –отметил председатель Комитета по делам архивов, документации и книжного дела Куат Бораш.

Процесс переплетения книги продлился 2 недели. Отдельные страницы копии были объединены и сшиты единым блоком с использованием хлопковой нити. На обложку также была нанесена специальная батистовая ткань с использованием картонной бумаги и натуральной кожи насыщенного зеленого цвета.

Оригинал рукописи хранится в Национальной библиотеке Парижа. Рукопись датируется примерно 1501-1515 годами. Полная версия не сохранилась из-за отсутствия первых и последних страниц исторического артефакта.