Белгілі актер, әнші,»Дарын» мемлекеттік сыйлығының иегері, «Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері», бірнеше пьесалардың авторы, өнер байқауларының жеңімпазы Байғали Есенәлиев жуырда ғана көрерменге жол тартқан «Ұлт ұстазы» атты тарихи драмада басты рөлді сомдады. 6 сериалдан тұратын телехикаяның режиссері Мұрат Есжан, сценаристері Мұрат Есжан мен Ұларбек Нұрғалым. Көркемдік кеңесшісі — Ұшқын Сайдырахман. Талай спектакльдер мен киноларда өз кейіпкерлерін сәтті сомдап, көпшіліктің алғысына бөленіп жүрген Байғали Мақұлбекұлының шынайы берген сұхбатын назарларыңызға ұсынып отырмыз.
*** *** *** *** *** ***
—Байғали аға, әңгімені кеше ғана премьерасы өткен «Ұлт ұстазынан» бастасақ. Ахмет Байтұрсынұлының рөлін сомдау сізге қаншалықты қиын, не оңай болды? Бұл рөлге қалай келдіңіз?
— Рөлдің оңайы болмайды ғой. «Кішкентай рөл жоқ, кішкентай актёр болады» деген сияқты. Десе де Ахмет Байтұрсынұлы — тың дүние. Бұған дейін сахнада көрсетілгенімен, экрандалуы бірінші рет болғандықтан, жауапкершілік те үлкен. Ең бастысы, бұл тарихи кейіпкер. Өмірде болған тұлға. Көпшіліктің санасында әдеби образы қалыптасқан адам. Соны экранға қалай алып шығамын? Қолымнан келе ме? Осы толғаныста болдым. Тіпті ойға беріліп, айна алдында өз түріме үңіліп, уақыттап отырып қалған кездерім де өтті. Солай отырып бір күні қалғып кетіппін. Айнадағы өз бейнем ақырындап Ахметке айналды да, орнынан тұрып келіп арқамнан қағып, басымнан сипағандай болды. Мұндай жағдай қатты толғанып жүргенде, әр шығармашылық адамының басынан өтеді. Кейде аян сияқты көрінетін осы жағдай адамға сенім бітіреді.
Бұл рөлге талапкерлер көп болды. Режиссер Мұрат Есжан маған бірден тоқтай қойған жоқ әрине, көп ойланып барып бір шешімге келгендей көрінді. Бірақ, кейін естуімше бұл рөлге менің түсуіме біраз тараптан қарсылықтар болыпты. Ол уақытта режиссер өз принципінен ауытқымай, ойын дәлелдеп шыққан. Бұл өз кезегінде режиссердің бұл тақырыпқа үлкен дайындықпен келгенін, режиссерлық жоспарының өте мықты екенін көрсетсе керек. Түсірілім барысында оған көз жеткізе түстім. Бұл фильмнің түсірілу барысында Бауыржан, Жұмағали сынды қатарластарымызбен бірге, Ұлан, Бақыт, Асан, Нартай, Фариза, т.б. дарынды жастарымыздың шеберлігіне сүйсіндік. Қазақ өнерінің болашағы дарынды жастармен толығып келе жатқанына қуандық.
— Фильм жайлы премьера көрермендері қандай пікір білдірді?
— Көрерменге ұнады. Кино саласындағы көптен бері көңілден шыққан фильм деп жатыр. Әрине, кемшіліксіз дүние болмайды. Бірақ басым көпшілігі жақсы пікір айтуда. Тіпті жеке байланысқа шығып, өз алғысын білдіріп жатқандар да бар. Өткенде Шәмшия Меңдиярова апай хабарласып, жақсы лебізін білдірді. Ахаңның өз жамағайын ұрпағы Ерахан деген бауырымыз, Мейрамбек Төлепберген ағамыз, тағы басқа азаматтар хабарласып, алғыстарын жеткізуде. Ең бастысы, мектеп оқушылары мен студент жастардың ұялы телефоныма хабарласып, өз пікірлерімен бөліскені де жүрегіме қуаныш ұялатуда. Бұрын мұндай болған емес. Демек, көрерменге ой салған, әсер еткен туынды болғаны ғой. Ал енді сын айтып жатқан адамдар да бар. Оның ішінде нақты, кәсіби сындар бар, әйтеуір сын айтуды мақсат тұтып, «маған мүлде ұнамады» деп, бір-ақ қайырып жатқандары да бар. Солай болуы заңды да. Бәріне бірдей ұнау қиын, әрине.
— Келбет жағынан Ахмет Байтұрсынұлына аумай ұқсапсыз. Жан-дүниеңізбен күрескер Ахметті қаншалықты сезіне алдыңыз? Немесе Ахмет образын көрсете алдыңыз ба, қалай ойлайсыз?
— Келбет, мінез, жүріс-тұрыс, сөйлеу мәнерім көптің көңілінен шыққан сияқты. Өткенде алғашқы көрсетілімде бір ағамыз, «Суреттегі келбетіңе қарап, сөйлеуі мен қозғалысы қалай болар екен деп отыр едім, дауыс ырғағың, қимыл-қозғалысың ертіп ала жөнелді. Ары қарай сені ұмытып, Ахаңды көре бастадым» деген еді. Егер шынында да солай болса, онда мақсатымыздың орындалғаны. Ахаңды көзімен көргендер қазір жоқтың қасы. Ол туралы ешкімнен ақыл-кеңес алу да мүмкін емес. Сондықтан, Ахаң туралы там-тұмдаған естеліктер мен зерттеулерге ғана арқа сүйедік. Ахаң жүрген ауыр соқпақты ой елегінен өткізген адамның тебіренбеуі мүмкін емес. Ол туралы түсірілімдегі кей эпизодтарда кеудем өксікке толып, сөйлей алмай қалған кездерім де болды. Бір мен емес, маңайымдағылар да сол сезімді бастан кешірді. Ондай жағдайда сезім, сезіну туралы айтудың өзі артық. Түсірілім тобындағылар қандай іс атқарып жүргенін санасымен түйсініп, жанымен сезінді. Өйткені, топтың өзі өте жақсы жасақталған еді.
— Қазақ киноөндірісінің бүгінгі аяқ алысы жайлы не айтасыз? Экранға шығып жатқан кей туындылардың көрерменнің ыстық ықыласына қарағанда сынына көптеу тап болып жатуының басты себебі неде деп ойлайсыз?
— Кино деген бір қызық сала ғой. Мысалы, Ш.Айманов атындағы киностудияның өз адамдары бар. Айналдырып кино түсіре беретін де бір режиссерлар, түсе беретін де бір актерлар. Тарихи киносы да, заманауи киносы да көбінде солай. Сол жерді төңіректеп жүретіндер бөгде адамды көрсе жақтырмай қалатынын қайтерсің!? Меніңше, киноға бөлініп жатқан миллиардтаған қаржыны сол азғана мағынасыз істердің мағынасыз тобына төкпей, қазіргі көрермен көкейіндегісін дөп басып, сенімді ақтап жүрген жастарға берсе, кино да құлпырып жүре берер еді-ау! Әрине, «ана жаққа барып лауреат болыпты, мына жақтан жүлделі оралыпты» деп жатады. Сол фильмдерді көрген халық не айтады? Жоқ әлде тек сол фестивальдердің көзқарасымен ғана өмір жалғаса ма? Бұл — өзімізді өзіміз алдау. Көк тиынға қажеті жоқ сол фестивальдерге қатысып жүлде әкеліп, сонысымен «міне, көрдіңдер ме, мені сендер емес шетелдіктер бағалап жатыр» деген бос даурықпаны, көзбояушылықты тоқтату керек. Алдымен халқың бағаласын.
— Бірнеше жыл бұрын Жамбыл бабамыздың рөлін сомдадыңыз. Тұлғалардың рөлін сомдау актерге абыройдан бөлек тағы не береді?
— Түк те бермейді. Рөлмен келген абырой да уақытша. Ескінің орнын жаңа басады. Бір көңіл жұбатарлығы — мұның бәрі тағдырыңа тиесілі тарих. Сол тарихтың өз еліңнің тарихымен ұштасқаны шын абырой. Ал ол жолда қаншама сындар, қаншама мақтаулар айтылып жатады. Қай рөлге де абайлап, ақырындап кірісесің. Өйткені сенің алдыңда жұмбақ тағдыр тұр. Жұмбағын шеше алсаң – абыройлысың, жұмбағын шеше алмай, лағып кетсең – абыройың айрандай төгіледі. Кейіпкер де асау жылқы тәрізді абайламай, адыраңдап келіп бас салсаң, аяғыңды аспаннан келтіріп, жығып кетеді. Әйтеуір бәленбай жылғы актерлік тәжірибеңе сүйеніп, әбден ойланып- толғанып кіріссең, онда абыройың артты дей бер. Абай, Жамбыл, Ахметтер де сондай киелі кейіпкерлер. Табатын пайдаң, алатын сыйақың шамалы ғана. Себебі, бюджеттен фильм үшін бөлінетін қаржы мәселесі қайта қарауды талап етеді. Еңбек еткен топты қайыршыға айналдырып, продюсерді үй-мүлкін сатуға дейін жеткізіп, қаржыға түскен фильмге не айтуға болады?
—Театрды сағынасыз ба? Көрерменннің көңіл төрінде қалған «Ең әдемі келіншектегі» рөліңізді қайта сомдауға шақырса, ойнар ма едіңіз?
— Сағынамын. Сол сағынышыммен өмір сүріп келемін. Сол сағыныш күйінде қалады өмірімнің ең бір бақытқа толы жылдары. Ол кезді қайта келтіру мүмкін емес. Ол уақыттардағы елді елең еткізер тұлға, әсем дауыс, лаулаған сезім бұл күнде көнерді. Ең әдемі келіншектің ең әдемі сезімін сыйлайтын Байғалиы жоқ. Ең әдемі кемпір туралы спектакльге шақыруы мүмкін. Оған бармай-ақ қойғаным дұрыс болар.
— Тұлғалар жайлы естеліктеріңізді жиі оқимыз. Жалпы, осы кездесулеріңізде «шіркін-ай» деп тамсанған, не «әттең-ай» деп қапы қалған сәттеріңіз болды ма?
— Менің жастық шағым түгел «шіркін-айлар» мен «әттең-айлардан» тұруымен қымбат. Солардың бәріне тамсанумен, таң қалумен, мұңайып өткен кездерімнің әрбір сәті қымбат естелік. Солардың бәрі бірде ән боп туылды, бірде жыр боп төгілді, бірде пьеса болып жазылды, т.т. Әрине, денсаулыққа әсері болмады дей алмаймын, әрқайсысы жүрегімді бір-бір жұлып өтті ғой. Бірақ, өмір сонысымен қызық мен үшін. Ешнәрсені сезінбей, ешнәрсеге қақтықпай, мың жыл тасбақа тірлік кешкенше, арса-арсам шығып, ащыны да, тұщыны да татып өткізген жылдарым артық емес пе?!
— Алда асқаралы алпысқа аяқ басқалы тұрсыз. Қандай дайындықпен келе жатсыз? Арман-мақсаттарыңызға жете алдыңыз ба?
— Адамда арман таусылған ба? Біреуіне жеттім десең, екіншісі қылтияды. Соған ұмтыласың. Өмір дегеннің өзі иллюзия ғой. Сондықтан «жалған» дейміз. Бірақ е бәрі жалған, бәрі өтірік екен деп томсырайып жатып алмайсың. Жүріп өткен жолыма қарап, шүкіршілік етемін, алдыма қарап, армандаймын. Бала кезімізде алпыс деген кәрілік сияқты көрінуші еді, соншалықты кәрілікті сезініп жүрген жоқпын. Басқаларды қайдам? Әлі біраз шаруаларды тындыруға болады. Енді пешенемізге қарап көреміз де…
Әңгімелескен Бақтыгүл АУДАН
Comments